Cây cói (cây lác): Đặc điểm, ứng dụng, trồng và chăm sóc

Cây cói là loài cây cỏ dại, dễ trồng, dễ sống và không kén đất. Cây cói mọc ở khắp mọi nơi từ đầm lầy đến đồng ruộng. Cây cói được ứng dụng trong làm chiếu, các món đồ thủ công mỹ nghệ, làm thuốc. Chúng còn mang lại nhiều lợi ích kinh tế cho người trồng. Hãy cùng Cừ Tràm Thái Dương đi tìm hiểu về đặc điểm, ứng dụng, cách trồng và chăm sóc cây cói trong bài viết sau đây.

Cây cói là cây gì?

Cây cói (cây lác), có tên khoa học là Cyperus Malaccensic Lamk, thuộc vào họ cói (Cyperaceae). Họ cói chứa khoảng 95 chi và 3800 loài, phân bố rộng rãi trên khắp nơi, đặc biệt là ở các vùng ôn đới và hàn đới. Chúng được phân thành ba loài chính: cói hoa trắng, cói hoa nâu và cói ba cạnh.

Nguồn gốc của cây cói

Cây cói có nguồn gốc từ Đông Nam Á, sau đó phân bố rộng ra ở các khu vực Iraq, Ấn Độ, Trung Quốc, châu Úc và Indonesia. Ở nước ta, cây cói được trồng tại nhiều tỉnh và thành phố ven biển, với diện tích rất lớn lên đến 12.869 ha. Hai loại cói hoa trắng và cói hoa nâu được trồng chủ yếu ở 3 vùng: Vùng đồng bằng Sông Hồng, Vùng duyên hải Bắc Trung Bộ; Vùng đồng bằng sông Cửu Long.

Đặc điểm của cây cói

Cói là loại cây thân cỏ, thường mọc ở nơi độ ẩm cao. Được cấu tạo gồm 2 phần chính:

– Phần dưới mặt đất: gồm rễ và thân ngầm.

– Phần trên mặt đất: gồm thân khí sinh, lá, hoa, quả và hạt.

+ Rễ mọc từ các đốt của thân ngầm bò ngầm dưới đất và ăn sâu khoảng 0,5m – 1m. Rễ lúc non có màu trắng, khi già chuyển sang màu nâu hồng, sau khi chết chuyển thành màu đen.

+ Thân ngầm được hình thành khi các nhánh hút dần già đi. Bộ phận này cũng giữ chức năng sinh sản của cây, vì có mắt có khả năng nảy mầm, vừa giữ chức năng tích lũy và dự trữ năng lượng nuôi sống cơ thể.

+ Thân cây mọc đứng cao từ 1m – 2m. Tiết diện ngang hình 3 cạnh hoặc tròn. Phần ruột trong thân cói đặc và xốp. Lúc non thân cói có màu xanh đậm bóng, lúc già có màu vàng nhạt.

+ Thân của cây cói ba cạnh thấp hơn nhưng lại cứng và giòn hơn cói hoa nâu và cói hoa trắng.

+ Lá của cây cói kiểu bẹ, ôm lấy thân mọc ra từ gốc đến ngọn thân. Phiến lá hẹp và dài.

+ Cói hoa nâu to hơn cây cói hoa trắng. Hoa cói thuộc loại hoa lưỡng tính, thụ phấn nhờ gió. Mọc thành bông nhỏ ở nách lá. Có màu trắng hoặc nâu.

+ Quả cói rất nhỏ. Hạt cói tách rời, thường không dính vào thành quả. Có khả năng nảy mầm nhưng ít được sử dụng để gieo trồng phát triển.

Ứng dụng của cây cói

Dùng làm chiếu cói và các mặt hàng thủ công mỹ nghệ

Cói được ứng dụng nhiều nhất trong làm chiếu cói và các mặt hàng hàng thủ công mỹ nghệ như túi, giỏ, dép, nón,…

Trong trang trí kiến trúc

Cây cói cũng được sử dụng như một điểm nhấn trong kiến trúc và trang trí nội ngoại thất. Những chiếc chiếu, thảm, dây thừng được làm từ sợi cói mang đến sự ấm cúng và gần gũi cho không gian sống. Ngoài ra, việc trồng cây cói trong trang trí tiểu cảnh sân vườn cũng tạo nên vẻ đẹp tự nhiên và gần gũi, làm cho không gian trở nên thư giãn và thoải mái.

Xem thêm: Các loại dây thừng tự nhiên trang trí làm đồ handmade phổ biến

Dùng làm thuốc

Ngoài công dụng là làm chiếu và các mặt hàng thủ công ra, lát còn được xem là một bài thuốc hay để chữa các bệnh như phù thũng, bụng chướng, chữa ăn không tiêu, tích trệ, chướng bụng, chữa trẻ em chán ăn, người gầy yếu, chữa thông tiểu…

Các ứng dụng khác

Ngoài các tác dụng trên, trồng cói còn có tác dụng bảo vệ đê điều, cải tạo đất mặn. Lá cói có thể dùng để làm thức ăn cho gia súc.

Cách trồng và chăm sóc cây cói

Chuẩn bị giống cói

Chọn cói cùng giống có độ tuổi từ 3-5 năm để tách mống cói. Mầm cói khi tách có chiều cao từ 15-30 cm, đường kính từ 3-5 mm, là lý tưởng nhất nhất. Nếu chọn cây cói đã trưởng thành để nhân giống, nên cắt ngắn còn 30 cm. Sau khi tách mầm cói nên trồng ngay. Nếu chưa trồng thì bảo quản giống trong bóng mát và giữ ẩm gốc từ 3-5 ngày.  Mật độ trồng 2-3 mầm/khóm.

Chuẩn bị đất trồng cói

Chọn đất có độ mặn từ 0,1-0,2%; độ pH từ 6-7; độ sâu lớp bùn ở trên khoảng 30-50cm, bên dưới không có cát trắng. Chọn nơi trồng có hệ thống tưới tiêu tốt, ruộng có nước vào ra, lên xuống dễ dàng.

Ruộng được cày sâu 18-20cm, tiếp tục làm vữa đất rồi cho nước vào xăm xắp vài hôm để cỏ mọc, sau đó bừa nhuyễn rồi cho nước ngập 20-25cm ngâm 7-10 ngày.

Tiếp tục cày lật ở độ sâu 13-15cm, bừa vỡ lại cho nhừ cỏ, tiếp tục cho nước ngập 10-15cm trong 7-10ngày sau đó rút nước bừa lại cho phẳng mặt ruộng

Làm cỏ chuẩn bị ruộng cấy

Xử lý thuốc trừ cỏ trước khi tiến hành cấy cói từ 3 – 5 ngày. Làm cỏ bằng tay, vơ sạch cỏ dại lên bờ (không vùi lấp xuống bùn).

Xử lý thuốc diệt cỏ tiền nảy mầm: Sử dụng thuốc Butanic hoặc Heco với lượng 40 – 50ml/10l nước phun đều cho 1 sào. Sau khi phun nên giữ nước ở mức 3 – 5cm trong 4 – 5 ngày, tránh để mất nước làm nứt nẻ mặt ruộng, giảm hiệu quả của thuốc.

Làm rãnh tưới và nhong

Trên mặt ruộng, vét một rãnh nhỏ rộng 30cm, sâu 10 – 15cm. Ngoài ra, xung quanh ruộng cũng làm nhong để thuận cho tưới tiêu và hạn chế cỏ dại lây lan vào ruộng.

Trong điều kiện sản xuất với qui mô lớn phải trồng cói thành vùng tập trung, gồm nhiều khu nhỏ có hệ thống đê, cống, kênh và mương để chủ động tưới tiêu.

Cách chăm sóc cây cói

Trừ cỏ

Làm cỏ lần đầu sau cấy 20-30 ngày, sau đó tùy theo cỏ nhiều hay ít mà thực hiện. Nên làm cỏ ngay khi có thể, tốt nhất là 1 lần/tháng. Dùng trấu che phủ sau khi làm cỏ sạch có tác dụng hạn chế cỏ mọc. Ruộng cói sau khi thu hoạch, phải dọn sạch rác bổi và làm cỏ ngay.

Tưới tiêu

Thời kỳ đâm chồi đẻ nhánh, ruộng cói cần được giữ ẩm thường xuyên, đảm bảo cói đẻ nhánh khỏe, gốc trắng, phẩm chất tốt. Mực nước ở ruộng cói thời kỳ này nên để từ 4 – 5cm.

Thời kỳ vươn cao, mực nước cần được duy trì ở mức 2 – 3cm. Mặt khác, trong thời kỳ này, cây cói chịu mặn yếu nên nguồn nước tưới cho cói trong thời kỳ này yêu cầu độ mặn từ 0,08 – 0,25% là tốt nhất.

Thời kỳ thu hoạch, nước cần được rút ra khỏi ruộng trước 10 – 15 ngày. Thời kỳ cói chín cần giữ ẩm để tránh bị cói bị khô. Nếu chưa thu hoạch nên để mực nước 3 – 5cm.

Lưu ý khi trồng và chăm sóc cây cói

Cây cần được giữ ẩm, nếu không bị ngập nước. Hạt giống cây cói không dễ nảy mầm và có thể mất một tháng hoặc hơn để nảy mầm. Ngay cả trong điều kiện thuận lợi, cây cũng không dễ dàng lây lan bằng hạt. Cây cói cần sự chăm sóc thêm để phát triển mạnh với điều kiện nó được giữ ẩm.

Nếu thân cây bị hỏng thì cần được cắt bỏ. Nên bón phân cho cây cói vào mùa xuân để hỗ trợ sự phát triển của cây.

Kẻ thù của cây cói là nấm gỉ sắt, chúng sẽ làm mất màu của thân và tán lá.

Trên đây là một số đặc điểm, ứng dụng, cách trồng và chăm sóc cây cói mà Cừ Tràm Thái Dương muốn chia sẻ với bạn. Hy vọng bài viết sẽ mang lại thêm những kiến thức hữu ích về loại cây này tới quý độc giả.